Nieuwe akte en attest van erfopvolging met algemene bewijswaarde: langverwacht antwoord op een langbestaande vraag in de praktijk

Oorsprong en evolutie van de akte en het attest van erfopvolging

De akte en het attest van erfopvolging werden voor het eerst geïntroduceerd in 2009. Ingevolge overlijden worden de tegoeden op naam van de erflater automatisch geblokkeerd. Het is op dat moment immers niet zeker wie een rechtmatige aanspraak op deze tegoeden kan claimen. De akte en het attest van erfopvolging beoogden bij hun invoering een officieel document te vormen dat kon worden voorgelegd aan de bank met het oog op de deblokkering van banktegoeden. Ze bepalen namelijk aan wie de bank of verzekeringsmaatschappij te goeder trouw deze sommen of effecten kan vrijgeven.

Al snel ontstond evenwel de vraag in de praktijk naar een meer algemeen document dat ook buiten voormelde doeleinden kan worden aangewend. Zo zijn er in de praktijk heel wat rechtbanken die de facto vragen om een bewijs van de erfrechtelijke hoedanigheid voor te leggen alvorens ze een rechterlijke kalender willen opleggen of een minnelijke kalender willen bevestigen. Bij overlijden van de rechtsvoorganger zal ook een attest of akte van erfopvolging nodig zijn om over te kunnen gaan tot gedinghervatting. Verder zal men vaak ook moeten kunnen bewijzen dat men aanspraak kan maken op de nalatenschap om rekeninguittreksels op te vragen, of in het algemeen andere informatie met betrekking tot de nalatenschap te bekomen. Strikt juridisch gezien konden een attest of akte van erfopvolging hiervan geen sluitend bewijs leveren, daar hun finaliteit en de daarmee verbonden bewijswaarde zeer beperkt was.

In de zomer van 2022 werd eindelijk gehoor gegeven aan deze vraag van de praktijk. Het is het nieuwe goederenrecht dat het laatste duwtje richting wetgevend initiatief heeft gegeven. Sinds de invoering van boek 3 moeten overdrachten van onroerende zakelijke rechten ten gevolge van overlijden immers ook overgeschreven worden op het kantoor rechtszekerheid. De bestaande akte en attest van erfopvolging waren hoegenaamd niet aangepast aan deze finaliteit, zodat de wetgever wel moest tussenkomen.

Algemene bewijswaarde nieuwe akte en attest van erfopvolging

Sinds 1 april 2023 kunnen de akte en het attest van erfopvolging gebruikt worden als een veralgemeend bewijsdocument van de erfgerechtigdheid of de erfrechtelijke hoedanigheid ten aanzien van derden te goeder trouw.

Inhoud akte of attest

De wet voorziet een aantal verplicht op te nemen vermeldingen. Men moet met name de erflater identificeren en ook bepalen welk recht toepasselijk zal zijn op deze nalatenschap. Daarnaast zijn er ook gegevens die enkel moeten worden opgenomen indien de wet dit expliciet zo bepaalt en voor zover ze effectief kunnen worden achterhaald. Het gaat dan om de identificatie van alle erfgerechtigden (erfgenamen, bijzondere legatarissen, testamentuitvoerders alsook de langstlevende echtgenoot) en om de vraag wie zijn erfkeuze reeds heeft uitgeoefend en de manier waarop. Het kan ook zijn dat de wet vereist dat de langstlevende gegevens omtrent het huwelijk en het huwelijksstelsel verschaft of dat de legatarissen moeten aangeven of, wanneer en hoe ze in het bezit van hun legaat zijn getreden dan wel of ze van rechtswege dit bezit reeds hadden. Ten slotte zijn er ook nog vereisten voor de testamentuitvoerder of de gerechtelijk aangestelde beheerder en voor de Staat. Men kan aan de akte van erfopvolging nog andere zaken toevoegen, zoals de uitoefening van erfkeuze. Indien de akte van erfopvolging meer informatie bevat dan nodig voor een specifiek doel, kan men ook een letterlijk uittreksel vragen dat beperkt is tot de informatie die relevant is in dat kader.

Er wordt ook nog steeds in een regeling voorzien met betrekking tot de vrijgave van geblokkeerde tegoeden van de erflater. Wanneer de bank of verzekeringsmaatschappij de tegoeden van de erflater overmaakt aan de personen die in de akte of het attest van erfopvolging als gerechtigde worden aangewezen, is dit een bevrijdende betaling.

Waar kan je terecht?

Belangrijk om te weten is dat notarissen voorheen reeds zowel voor de akte als voor het attest van erfopvolging bevoegd waren. De Algemene Administratie Patrimoniumdocumentatie (“AAPD”) was enkel bevoegd voor het opstellen van attesten van erfopvolging wanneer de nalatenschap vererft volgens de wettelijke devolutie, wanneer er geen onbekwame erfgenamen of erfgerechtigden zijn en er ook geen testament, erfovereenkomst, contractuele erfstelling of huwelijkscontract zijn afgesloten in hoofde van de erflater. Vanaf 1 april 2023 zal de AAPD echter ook akten van erfopvolging kunnen maken met betrekking tot voormelde eenvoudige nalatenschappen en in sommige gevallen zal de administratie zelfs exclusief bevoegd zijn, met name wanneer inzake voormelde ‘eenvoudige’ nalatenschappen de nalatenschap aan de Staat toekomt.

Een akte is vereist voor de overschrijving in de registers van onroerende publiciteit. Een attest van erfvolging volstaat hiervoor niet.

Kostprijs

Hoeveel betaalt men nu precies voor zo’n omvattende akte of attest van erfopvolging? Het opmaken van een attest van erfopvolging door de AAPD is gratis. Wanneer de AAPD een akte van erfopvolging aflevert, is zowel het afleveren van de akte, de registratie en de overschrijving ervan in principe gratis indien de akte wordt opgesteld binnen de 6 maanden na het overlijden.

Dat geldt niet voor de akte van erfopvolging die door de notaris wordt opgemaakt, waar men rekening moet houden met verschillende componenten.

• In principe bedraagt het ereloon voor een akte van erfopvolging sinds 1 januari 2023 195 euro aan erelonen voor een akte van erfopvolging. Belangrijk is dat bij dit ‘basisereloon’ nog 125 euro wordt opgeteld per aanwezig onroerend goed.
• Er is 100 euro recht op geschriften verschuldigd, tenzij men kan genieten van de vrijstelling die door de wetgever voorzien werd. Hiertoe dienen een aantal voorwaarden te zijn voldaan, zo mag de notaris geen kosten of vacaties gedaan hebben en moet de akte binnen de 6 maanden na het overlijden van de erflater worden opgesteld.
• Tot slot dient men ook nog 50 euro aan registratierechten te betalen, opnieuw op voorwaarde dat men niet kan genieten van kosteloze registratie. Hiervoor gelden dezelfde voorwaarden als voor de vrijstelling van het recht op geschriften.

Een erflater die vijf onroerend goederen bezit, betaalt dus al snel meer 1000 euro... De bewijswaarde van de akte verklaart potentieel ook een deel van het prijskaartje.