Schenken en vooruitdenken: (voor)overlijden van een kind

De populairste vorm van successieplanning in België is nog steeds de schenking. Vanuit vrijgevigheidsinzicht wensen de ouders hun kinderen te bevoordelen. Om hen te helpen. Omdat ze hen graag zien. Maar wat indien het kind, dat op het ogenblik van de schenking gehuwd was, nadien uit de echt zou scheiden? Verdwijnt dan een deel van de schenking naar de ex-schoondochter? Of wat gebeurt er indien een kind zou vooroverlijden? Krijgen de ouders dan hun schenking terug? En moeten ze hier dan erfbelasting op betalen? Of gaan de geschonken goederen dan toch automatisch over naar de erfgenamen van het kind?

(Voor)overlijden van een kind

Stel: uw dochter krijgt de aandelen van de familiale vennootschap geschonken. Indien uw dochter niets heeft geregeld in een testament, speelt bij haar overlijden het wettelijk erfrecht. Het wettelijk erfrecht is verschillend naargelang zij gehuwd, wettelijk samenwonend of alleenstaand was en al dan niet afstammelingen nalaat. Wanneer uw dochter zou gehuwd zijn, dan erft uw schoonzoon het levenslange vruchtgebruik op de geschonken aandelen. Uw schoonzoon zal dus het beheer krijgen over de vennootschap, en zal levenslang de dividenden en vruchten daarvan innen. Als klap op de vuurpijl is het vruchtgebruik van uw schoonzoon omzetbaar in volle eigendom, waardoor op deze manier definitief een deel van de aandelen van het familiebedrijf kunnen verdwijnen uit het familievermogen. Dit is niet steeds de gewenste situatie. Als schenker(s) wenst u mogelijks dat het familievermogen zoveel als mogelijk intact en binnen de familie blijft.

Er is echter ook goed nieuws. U kan namelijk op de hier geschetste situatie anticiperen, om een ongewenst scenario te vermijden. Dan is een goede redactie van de schenkingsakte wel onontbeerlijk:

Zo bestaat vooreerst de mogelijkheid om in de schenkingsakte een ‘conventioneel beding van terugkeer bij vooroverlijden van het begiftigd kind’ toe te voegen:

• Op basis daarvan keren de geschonken goederen bij een vooroverlijden van uw dochter (zijnde een overlijden tijdens het leven van de schenker) terug naar uw vermogen. Er is bij deze terugkeer van de geschonken aandelen geen erfbelasting verschuldigd. De teruggekeerde goederen komen bovendien niet in aanmerking voor het erfrechtelijk vruchtgebruik van uw schoonzoon. U kan vervolgens beslissen om de aandelen daarna rechtstreeks aan uw kleinkinderen te verrichten.
• Een dergelijk beding van conventionele terugkeer kan ook optioneel worden gemaakt. U heeft dan de keuze om de aandelen al dan niet te laten terugkeren naar uw vermogen. Ook dan gebeurt deze terugkeer fiscaal neutraal.
• Wanneer het geschonken vermogen geen aandelen betreffen, maar een onroerend goed, dan is de Vlaamse belastingdienst van oordeel dat een optioneel beding van terugkeer aanleiding geeft tot betaling van 10% verkooprecht. In de clausule kan evenwel worden opgenomen dat op dat ogenblik ook de keuze kan worden gemaakt voor de terugkeer van de tegenwaarde van het onroerend goed, waardoor het weer fiscaal neutraal kan terugkeren.

Een beding van terugkeer vangt echter enkel het scenario op indien uw dochter overlijdt vóór u. Indien uw dochter pas na u overlijdt, belet het beding van terugkeer nog steeds niet dat het geschonken vermogen zal vererven aan de erfgenamen van uw dochter, zodat het doemscenario dat hoger werd geschetst terug realiteit dreigt te worden. Ook voor deze situatie is er evenwel een oplossing. U kan namelijk in een notariële schenkingsakte een fideïcommis de residuo (of nog: restschenking) opnemen.

• Deze clausule zorgt ervoor dat de aandelen van het familiebedrijf na het overlijden van uw dochter rechtstreeks naar uw kleinkinderen gaan (fideïcommis de residuo in de rechte lijn). Uw schoonzoon zal in dit geval geen enkele aanspraak kunnen maken op (het vruchtgebruik van) deze aandelen. Overlijdt uw dochter zonder eigen kinderen, dan kan tevens worden voorzien dat de aandelen van het familiebedrijf dan rechtstreeks overgaan naar uw andere kinderen (fideïcommis de residuo in de zijlijn). Op deze manier zorgt u er voor dat de familiale vennootschap te allen tijde binnen de familie blijft.

• Naast de gemoedsrust die een dergelijke clausule kan brengen, biedt het tevens een fiscaal voordeel:

  1. Bij kinderloos overlijden van uw dochter vererven de aandelen niet in de nalatenschap van uw dochter (hetgeen belast zou worden tegen een toptarief van 55% erfbelasting in Vlaanderen), maar verkrijgen uw overige kinderen de aandelen via het fideïcommis de residuo van u (hetgeen belast wordt aan 3% schenkbelasting).
  2. Ook als uw dochter zelf kinderen heeft, wordt bespaard. Uw kleinkinderen krijgen het roerend vermogen ingevolge het fideïcommis de residuo in principe aan 3% schenkbelasting, in plaats van de vererving via de nalatenschap van uw dochter tarieven tot 27% erfbelasting.

Klik hieronder om het fragment te bekijken.